مهندسی غیر عامل

یکی از عمده‌ترین وظایف مهندسین عمران و معماری، تأمین فضاهای شایسته زیست انسان است، این فضاسازی می‌تواند به منظور بهره‌برداری در شرایط عادی «زمان صلح» یا در شرایط اضطراری «زمان جنگ» مورد استفاده واقع شود.

آنچه که در این فضاسازی‌ها مهم است، طراحی و خلق ظرفی است که انسان مظروفش می‌باشد.
پس در هر دو زمان صلح یا جنگ مقوله حیات مادی و معنوی انسان باید سرلوحه کار مهندسی به عنوان مأمنی برای انسان باشد. نام این فضاها در شرایط اضطراری «پناهگاه» است، اما پناهگاه فقط در محدوده زمانی خاص نباید مورد بهره‌برداری واقع شود بلکه کل پهنه زندگی و حیات انسان را باید دربرگیرد، شرایط عادی حیات همانند سایر فضاهای زندگی باید در پناهگاه جاری و ساری باشد زیرا در فرهنگ ما پناهگاه فقط فضایی برای خزیدن انسان در آن نیست تا از گزند حوادث در امان باشد بلکه پناهگاه فضایی است که علاوه بر مصونیت از عوامل مخرب باید کمال آرامش و تعادل روحی، روانی فرد را برای انجام بهتر وظایف و مسئولیت‌ها و نیز نقش‌آفرینی او در پی داشته باشد. اگر چه در پدافند غیرعامل مقاومت در مقابله با عوامل مخرب وظیفه المان‌ها، عناصر و جزئیات سازه‌ها است اما مقاومت و غلبه بر مسائل روحی، روانی، گشایش در امور معنوی وظیفه معماری فضا است با توجه به موارد فوق و بکارگیری مصالح مناسب، روش‌ها و تکنولوژی نوین در خلق ایده‌ها و آرمان‌های معماری و در عین حال بهره‌گیری از مقاومت عالی مصالح و عناصر سازه‌ای می‌توان به پدافند غیرعامل در مهندسی برای تداوم حیات انسان دست یافت.

پناهگاه
با توجه به سرعت تغییر و تحول در زندگی امروزه بشر و با نگاهی به آینده و توجه به نیازهای انسانی در زمینه خلق فضا و طراحی آن توجه  به «چند منظوره نمودن» امری اجتناب‌ناپذیر می‌گردد مگر نه این است که بشر برای مصون بودن از سرما و گرمای شدید، باد، طوفان، برف و باران و ... نهایتاً زلزله یا عوامل مخربی چون بمباران در شرایط اضطراری نیاز به مأمن، منزل، مسکن، بیت و خانه .... دارد. چه بهتر که با در نظر گرفتن همه ابعاد انسانی و تغییر و تحولات و با نگاه به آینده از طریق کسب تجارب گذشته به طراحی و اجرای این فضاها اقدام نماید که زندگی و حیات او در همه زمان‌ها و همه مکان‌ها و با توجه به فصول مختلف به نیازهای روزافزون وی پاسخ مثبت دهد و در اثر بهینه‌سازی و استفاده از مصالح و تکنولوژی نوین به اقدامی دست زند که نیاز فرهنگ اجتماع، اقتصاد و .... را همواره پاسخگو باشد.

لذا در طراحی فضایی برای زیستن انسان سه مقوله سازه، معماری و روانشناسی فضا می‌تواند ذی‌نقش گردد تا فضا قابلیت داشته و فراسونگر باشد تا به همه ابعاد وجودی انسانیت انسان نیز پاسخ دهد.

براین اساس مقابله با انواع تهدیدها و نیروهای وارده اعم از نیروهای فشاری، کششی، خمشی، برشی، پیچشی و هر گونه تنش را در کشاکش مخرب آن با طراحی المان‌های سازه‌ای مقاوم، خستگی‌ناپذیر و پرصلابت ساخته و از سوی دیگر با طراحی معماری در عین تعامل سازه‌ای شکوه، عظمت، صبوری، بردباری، آسایش و آرامش را برای تداوم حیات انسان با معنویت فضا و خصایل انسانی و خصیصه‌های روحی و معنوی در هم آمیزد.

در این میان کاربرد مواد و مصالحی مناسب، قوی و پرصلابت و توأم نمودن بهره‌گیری از مصالح با فن‌آوری‌های نوین و استفاده از عناصر زمینی طبیعت و کاربرد بتن مسلح، در عین صلابت و سختی، مقاومت و سفتی با طراحی هم‌شأن با ظرفیت‌های انسانی باشد و از سوی دیگر خلق فرمی زیبا با عظمت و پرشکوه که توأماً بتواند برحسب نیاز و ضرورت، انسان را محافظت نموده و به تداوم حیات طبیعی رهنمون سازد امری اجتناب‌ناپذیر است. فولاد همانند اسکلت و سازه مسلح کننده در بتن و بتن به عنوان پوسته و کالبدی که معماری آن را آنچنان که در خور اوست با فرم‌پذیری در میان دستان معمار چون مومی نرم در هم آمیخته و با ایجاد قوس‌های مقاوم اما لطیف و ظریف و با خطوط مدور و منحنی که می‌تواند روح انسان را صیقل دهد هماهنگ گشته و نهایتاً در قالبی از پیش تعیین شده به فرم و فضایی دست یابد که هم‌شأن انسان گردد که مظروف آن است. در این فضا ستون‌های استوار، قوی و مقاوم برای قیام و استواری برافراشته می‌شوند اما دوام و پایداری آنها بر توان بتن مسلح محاسبه شده و برای سیرابی روح انسان و صیقل دادن به احساس لطیف در کمال بی‌ریایی یا تزویه به صورت اکسپوز و خالص اما مدور و نرم به صورت گرد و دایره ایجاد می‌شود تا نه تنها از هر گونه اصابت و اصطکاک در رفت و آمدها مشکل‌ساز نباشد بلکه باعث دید بیشتر و تداوم نظر در فضا گشته و از محدودیت خطوط صلب و مستقیم بکاهد. در این فضا، ارتفاع که یک اصل انسانی برای تداوم فعالیت انسانها است. چون سایر فضاها و همانند با آنها 95/2 متر باید در نظر گرفته شود و در طراحی سقف علی‌رغم استفاده از بتن مسلح که خود سخت و مقاوم است با ایجاد فرم نرم قوسی باعث بالا بردن توان مضاعف سقف می‌شود.

بسته نبودن فضای چندمنظوره و تداوم داشتن فضا هر گونه محدودیت برای تحرک انسان را حذف و پویایی او را در این فضا بیش از پیش میسر می‌سازد.

توجه به جریان هوا در فرم قوسی سقف و تابش نور از داکت‌های تهویه و نور که مجهز به ونتیلاتور طبیعی و مصنوعی است امکان جریان هوا را فراهم می‌سازد و برای پرهیز از گزند امواج انفجاری از دیوارهای حائل برشی در پیش ورودی‌ها بهره می‌جوید که خود همزمان ایجاد حریم بصری را نیز برای درون فضا چون حجابی مستور فراهم می‌سازد.

در این فضا همه امکانات لازم برای زیستن و زندگی کردن همانند زندگی عادی از سرویس‌های بهداشتی، دوش، دستشویی و امکان دسترسی به منابع و مواد اولیه تغذیه که در سردخانه متصل به فضا پیش‌بینی می‌گردد استفاده می‌شود. در نهایت از دل خاک تا غایت آن فضا که «پناهگاه» نام گرفته در میان خاک بنا می‌شود، پناه ببرد و برای مقابله فیزیکی با هر گونه عنصر نفوذی از سوی دشمن که راکت، موشک یا بمب نام دارد بر روی بستر خاکی و زیر آسفالت محوطه یا ساختمان‌های طبقاتی یک دال قوی از بتن مسلح گسترده می‌شود که سپر یا تله انفجاری نام دارد و در اولین اصابت هر یک از تیرهای دشمن در سطح منفجر شده و امواج آن را مستهلک می‌نماید و اینجاست که خاک باید وظیفه میرائی امواج و پیشگیری از نفوذ آن و نهایتاً قدرت تخریب آن را در سطح بگیرد و امکان تخریب فضای اصلی پناهگاه چندمنظوره را از آن صلب نماید.

در این مهندسی یکی هماهنگی کامل بین فیزیک فضا که بتن مسلح نام دارد با معماری فضا که روح آن است و مکانیک خاک با روانشناسی فضا در هم آمیخته فضای مناسبی را برای حیات انسان خلق می‌کند.

لذا در این فضا که فضایی چندمنظوره چون سالن اجتماعات، نمازخانه، سلف سرویس، کتابخانه، سالن ورزش، سالن امتحانات و ... برای او یک مسکن، مأوا، اداره یا ... فضای امن می‌باشد که نه تنها در آن همه امورات روزانه جاری و ساری است که خود پناهگاه نیز می‌باشد. و نه تنها در زمان صلح که در زمان جنگ نیز به کار می‌رود و پدافندی غیرعامل برای تداوم حیات انسان بوده، ضمن مصونیت از عوامل مخرب، آرامش روحی و روانی را به دنبال دارد.